An Assessment of ʿAlī b. Abī Ṭālib’s Political Decisions in Ibn Abī al-Ḥadīd’s Account

Mutezile’nin Bağdat kolunu Basra kolundan ayıran en önemli hususlardan biri, Ali b. Ebû Tâlib’e (ö. 40/661) bakış açısıdır. kolu ilk dört halifenin fazilet sırasını bunların göreve gelme sırası olarak kabul etmiş, ise üç halifeyi meşru saymakla birlikte Tâlib’i onlardan daha faziletli görmüştür. Mutezilesi içerisinde bu hususu yüksek tonda dile getirenler Cafer el-İskâfî 240/854), Ebu’l-Kâsım el-Kabî 319/931) ve İbn Ebu’l-Hadîd 656/1258) olmuştur. Özellikle ekolün son temsilcilerinden olup “Mutezile’nin Allâmesi” unvanını taşıyan Ebu’l-Hadîd, Nehcu’l-belâga’ya yazdığı şerhte Ali’nin üstünlüğünü kararlılıkla samimiyetle savunmuştur. O, bununla yetinmeyerek bazı çevreler tarafından siyasî kararlarına yöneltilen birtakım eleştirileri Mutezilesi’nin açısıyla ele almış tenkit etmiştir. Bu tenkitler üslup içerik bakımından ilgi çekici olmanın yanı sıra tahlilleri barındırmaktadır. makale Ebu’l-Hadîd’in bahsi geçen tenkitlerini konu edinmiş, suretle içerdikleri tahlillere dikkat çekmeyi amaçlamıştır. Makalede tasvirci yöntemin yorumlayıcı yöntem de kullanılmıştır.
 İmâmiyye gibi ismetini vacip görmese Dolayısıyla Ali’ye eleştirileri, ismeti noktasından hareketle cevaplandırmıştır. Ebu’l-Hadîd’e göre: (a) Tâlib Hz. Peygamber’in vefatından sonra hilafeti talep etme hususunda taksiratta bulunmamıştır. başkalarının edeceğine ihtimal vermediği için acele davranmaya gereksinim duymamış, ancak olaylar kimsenin beklemediği yönde gelişince İslam’ın maslahatı gereği kılıcını çekmeyerek var olan durumu kabullenmiştir. (b) Ali, Ömer el-Hattâb’ın 23/644) ölmeden önce belirlediği şuraya katılmakla doğru yapmıştır. Zira şura, hilafetin kendisine geçmesi, böylelikle kitap sünnetle amel etmesi Resûlullâh’ın sünnetini yaşatması bir fırsattı. (c) halife Osman 35/656) kuşatıldığında Medine’den ayrılmaması hata değildir. Çünkü o, isyancıların Osman’a ulaşmasını önlemesine rağmen Ümeyye ailesi Osman’ı öldürmekle suçlanacağını tahmin etmemiştir. (d) Osman’ın öldürülmesinden insanların yoğun rağbetine istinaden üstlenmiştir. Böylece liyakatsiz kişilere geçmesini engellemiştir. (e) Cemel Savaşı’nın patlak vermesinde, şeriatın vurguladığı adalet esasını uygulamak isteyen muhalefet eden dünya sevdalısı grup suçludur. (f) devraldığında Muaviye’yi 60/680) Şam valiliğinden azletmekle isabet Muaviye valisi kalsaydı bile kesinlikle etmekten geri durmayacaktı. tek çözümün kılıç olduğunu önceden görmüş, sebeple zaman kaybetmeden Muaviye’nin üzerine yürümüştür. (g) ordusunu Fırat’ın suyundan mahrum bırakmamakla şeriata uymuş yakışan müsamahakâr tavır sergilemiştir. (h) Sıffın tahkim ile sonuçlanması kararın iki hakeme bırakılmasında değil, tüm uyarılarına onu buna mecbur bırakan kendi safındaki isyancı muhalifler (i) Sıffın’daki ateşkes antlaşmasında isminin önünden silmeye razı olurken Hudeybiye Antlaşması’nda nübüvveti silmesini örnek almıştır. (j) şair Necâşî taraftarlarının safına katılmaları ayıplarıdır. Bunlardan bazıları, işledikleri suçlar nedeniyle cezalandırıldıkları için, bazıları da bahşişlerine nail olmak Ali’yi terk (k) Mısır’ı geçirmesinde Ali’yi, Mısır Kays Sa‘d’ı halefi Muhammed Bekir’i 38/658) suçlamayı gerektirecek durum yoktur. (l) Son suikast düzenlenmesine korumasız dolaşmıştır.
 görüşlerini ortaya koyarken her ne kadar esas almışsa genel anlamda tutarsız yorumlar yapmamış tarihî gerçeklere aykırı şeyler söylememiştir. onun söz konusu görüşlerinin ilmî değer taşıdığını teslim etmek gerekmektedir.